عصر امام جعفر صادق (ع) بود. ابوحنیفه[1] در مسجد کوفه برای شاگردانش تدریس می کرد. یکی از شاگردان امام جعفر صادق(ع) به نام فضّال بن حسن، با یکی از دوستانش گردش می کردند تا اینکه به آن مسجد رسیدند. دیدند جمعی در اطراف ابوحنیفه حلقه زده اند و او برای آنها درس می گوید. فضّال به دوست خود گفت: من از اینجا نمی روم مگر اینکه ابوحنیفه را وادار کنم مذهب تشیّع را بپذیرد.
آنگاه به طرف مجلس درس ابوحنیفه رفتند و در کنار شاگردان ابوحنیفه نشستند. در این هنگام فضّال مناظره و سوالات خود را به ترتیب ذیل شروع کرد:
فضّال: ای پیشوا! برادری دارم [2] که از من سالمندتر است ولی شیعه است. هرچه برای او دلیل بر افضلیت ابوبکر می آورم تا او را به مذهب خود جذب کنم، دلایل مرا رد می کند. اکنون از شما استمداد می کنم بفرمایید دلیل برتری ابوبکر و عمر بر علی(ع) چیست تا آن را به برادرم بگویم و او را قانع کنم.
ابوحنیفه: به برادرت بگو چگونه علی(ع) را بر ابوبکر و عمر مقدم می داری با اینکه در جنگها ابوبکر و عمر در حضور پیامبر(ص) نشسته بودند و پیامبر(ص) علی(ع) را به جبهه می فرستاد؟ و این خود دلیل آن است که پیامبر(ص) آن دو را بیشتر دوست می داشت و به حفظ جان آن دو توجه داشت.
فضّال: اتفاقا همین سوال را به برادرم تذکر دادم ولی او در پاسخ من گفت: مطابق قرآن علی(ع) که به جهاد و جنگ دشمن می رفت برتر است. زیرا در سوره ی نسا می خوانیم: خداوند مجاهدان را بر نشستگان برتری بزرگ عطا کرد. [3]
ابوحنیفه: به برادرت بگو چگونه علی(ع) را بر ابوبکر و عمر برتر می دانی با اینکه آن دو در کنار قبر پیامبر(ص) دفن شده اند ولی قبر علی(ع) فرسخ ها از قبر پیامبر(ص) فاصله دارد و این موقعیت و افتخار برای برتری آن دو کافی است.
فضّال: اتفاقا همین دلیل را به برادرم گفتم. برادرم در پاسخ گفت: خداوند در قرآن می فرماید: بدون اجازه ی پیامبر(ص) وارد خانه ی او نشوید مگر آنکه به شما اجازه دهد.[4] روشن است که قبر پیامبر اکرم(ص) در خانه ی ملکی خودش بود و قطعا آن حضرت چنین اجازه ای به آنها نداده و وارثین آن حضرت نیز اجازه ندادند.
ابوحنیفه: به برادرت بگو عایشه ( دختر ابوبکر ) و حفصه ( دختر عمر ) به جای مهریه ای که از همسرشان پیامبر(ص) طلب داشتند، از زمین حضرت گرفتند و هرکدام به پدر خود بخشیدند.
فضّال: اتفاقا همین پاسخ را به برادرم گفتم و او گفت: مگر قرآن نخوانده ای که خداوند در قرآن به پیامبر خود می فرماید: ای پیامبر! ما همسرانت را که مهریه ی آنها را پرداخته ای بر تو حلال کردیم.[5] بنابراین پیامبر(ص) در زمان حیات خود مهریه ی همسرانش را داده است.
ابوحنیفه: به برادرت بگو عایشه و حفصه هر دو همسر رسول خدا(ص) بودند. آنها به اندازه ی سهم ارث خود از آن خانه گرفتند و آن را به پدران خود بخشیدند و بر این اساس جنازه ی آنها در آنجا به خاک سپرده شد.
فضّال: اتفاقا همین دلیل را به برادرم گفتم و او در پاسخ من گفت: شما برادران عامّه (سنی مذهبان) اعتقاد دارید که پیامبر(ص) چیزی را از خود برای بستگانش به ارث نگذاشت و بر همین اساس فدک را از حضرت زهرا(س) گرفتید! وانگهی اگر بپذیریم که پیامبر(ص) از خود ارث می گذارد، حضرت هنگام رحلت 9 همسر داشت ( حضرت در طول حیات مبارکشان 9 همسر اختیار کرده بودند) و ارث همه ی آنها یک هشتم از آن خانه خواهد شد و اگر یک هشتم آن خانه را ( به عنوان سهم الارث ) بین 9 همسر تقسیم کنیم، به ازای هر نفر، یک هفتاد و دوم یعنی یک وجب در یک وجب از آن زمین می رسد، نه به اندازه ی طول و عرض قامت یک انسان!
ابوحنیفه با شنیدن این جوابها فرو ماند و با عصبانیت به شاگردان خود رو کرد و گفت: او را از مسجد بیرون کنید، زیرا او خودش رافضی ( شیعه و از دین برگشته!! ) است و برادری ندارد!!
[ برگرفته از کتاب حکایات و مناظرات. محمدرضا منصوری ]
--------------------------------------------------------
[1]. ابوحنیفه (۸۰-۱۵۰ق/۶۹۹-۷۶۷م)، فقیه و متکلم کوفه و پایه‌گذار مذهب حنفی از مذاهب چهارگانه اهل سنت. نام او نعمان بن ثابت و کنیه‌اش ابوحنیفه است. حنفیان او را امام اعظم و سراج الائمه لقب داده‌اند.
[2]. فضّال برادری نداشت و با این شیوه می خواست سر بحث و گفتگو را باز و مناظره را شروع کند و منظور او برادر به معنای عام کلمه بود.
[3]. سوره ی نسا آیه ی 59
[4]. سوره ی احزاب آیه ی 53
[5]. سوره ی احزاب آیه ی 50
